دعاوی مالی و غیرمالی از حیث تجدیدنظرخواهی، فرجام خواهی و پرداخت هزینه دادرسی با یکدیگر متفاوت هستند. از این رو شناخت دعاوی مالی و غیرمالی در مرحله طرح دادخواست اهمیت زیادی دارد. بر طبق بند ۳ ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی، از جمله مواردی که باید خواهان در دادخواست به آن تصریح کند، تقویم بهای خواسته در دعاوی مالی است. در دعاوی غیرمالی نیازی به تقویم خواسته نیست. برطبق ماده ۳۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی، تمامی احکام صادره در دعاوی غیر مالی قابل تجدیدنظرخواهی هستند. اما دعاوی مالی فقط زمانی قابل تجدید نظرخواهی هستند که میزان خواسته یا ارزش آن بیشتر از سه میلیون ریال باشد.

جهت عضویت در اینستاگرام آساک کلیک کنید

در این مقاله به موضوعات ذیل پرداخته شده است:

• دعاوی مالی
• دعوای غیر مالی
• میزان خواسته در دعاوی مالی و غیر مالی
• تجدید نظر یا فرجام خواهی در دعاوی مالی و غیرمالی
• مصادیقی از دعاوی تابع
• دعاوی غیرمالی اعتباری
• تفکیک دعاوی مالی و غیرمالی
• هزینه دادرسی دعاوی مالی و غیرمالی
• نظريه مشورتي قوه قضائیه شماره 407/7 در مورد دعاوی مالی و غیرمالی
• راي وحدت رويه ديوان عالي شماره: 662: با توجه به غير مالي بودن دعوای اعسار حكم رد يا قبول اعسار در مورد محكوم به قابل تجديد نظر مي باشد.

دعاوی مالی و تفکیک حقوق مالی از حقوق غیر مالی

برای تشخیص دعاوی مالی از دعاوی غیر مالی، ابتدا باید حقوق مالی را از حقوق غیر مالی تمییز داد. حقوق مالی حقوقی هستند که اجرای آن‌ها به صورت مستقیم به دارنده آن حق، منفعت مالی ایجاد می‌کند که قابل ارزیابی به واحد پولی باشد. به عبارت دیگر، حقوق مالی حقوقی هستند که ارزش مالی دارند و اجرای آن‌ها موجب بدست آوردن یا افزایش دارایی‌های مالی فردی می‌شود. به عنوان مثال، حقوق مالی می‌تواند شامل حق مالکیت به یک خانه باشد که به صورت مستقیم ارزش پولی دارد. همچنین، حقوق مالی ممکن است شامل حق فسخ قراردادهای مالی و حق شفعه (حق تعیین خریدار یا پرداخت کننده جدید) باشد.
بنابراین، زمانی که دعوایی متعلق به حقوق مالی باشد، دعوا به عنوان یک دعوای مالی شناخته می‌شود. به عبارت دیگر، اگر ادعا شود که حقی که مورد دعواست مالی است و اثبات شود، این دعوا منجر به بدست آوردن مال یا منافع مالی خواهد شد.

فهرست دعاوی مالی و غیرمالی

فهرست دعاوی مالی و غیرمالی به دسته‌بندی‌های مختلفی از پرونده‌های حقوقی اشاره دارد. دعاوی مالی شامل مواردی هستند که در آن‌ها مطالبات مالی مطرح می‌شود، مانند دعاوی مربوط به بدهی‌ها، حقوق و مزایا، و اختلافات مالی در قراردادها. در مقابل، دعاوی غیرمالی شامل مسائلی هستند که به جز جنبه مالی، جنبه‌های دیگر حقوقی دارند؛ مانند دعاوی مربوط به خانواده (طلاق، حضانت)، حقوق مالکیت معنوی، و تخلفات قراردادی. این دسته‌بندی به سازماندهی بهتر پرونده‌ها و تسهیل فرآیند رسیدگی در محاکم قضایی کمک می‌کند.

برخی از مثال‌های دعاوی مالی عبارتند از:

دعوای مطالبه اجرت المثل: در این نوع دعوا، یک شخص از شخص دیگری مبلغی را مطالبه می‌کند که به عنوان معادل مالی برای خدمات انجام شده در قبال خدماتی که انجام داده است.
دعوای مطالبه وجه چک: در این دعوا، فردی که چک دریافت کرده و آن را وصول نکرده است، مبلغ موجود در چک را از طرف دیگری مطالبه می‌کند.
دعوای مطالبه سهم الارث: این نوع دعوا مرتبط با مطالبه سهم از دارایی‌های یک فرد پس از وفات او است که بر اساس قوانین میراث تعیین می‌شود.
دعوای مطالبه مهریه: در این نوع دعوا، یک شخص از شریک خود مهریه مطالبه می‌کند که به عنوان یک پرداخت مالی به مناسبت ازدواج تعیین شده بوده است.
به طور کلی، دعاوی مالی به دعاوایی اشاره دارند که در آن حقوق مالی از جمله مسائل اصلی هستند و به دلیل ارتباط مستقیم با امور مالی و ارزش پولی قابل اندازه‌گیری هستند.

دعاوی مالی

دعاوی مالی، حق مالی آن است که اجرای آن برای دارنده حق، ایجاد منفعتی کند که قابل تقویم به پول باشد. مانند حق مالکیت نسبت به خانه ای که مستقیماً برای دارنده آن ارزش پولی دارد.

مصادیق دعاوی مالی شامل موارد ذیل است:

• مطالبه وجه
• مطالبه پول خارجی
• مطالبه خسارت
• مطالبه سهم الارث
• دعوای اثبات مالکیت
• دعاوی تنظیم سند رسمی بیع
• دعوای مطالبه مهریه
• دعوای ابطال سند مالکیت
• دعوای اثبات وقفیت
• دعوای اثبات وصیت نامه مال
• دعوای اقاله و فسخ

دعوای غیر مالی

مصادیق دعاوی غیر مالی شامل موارد ذیل است:

• دعوای اثبات سیادت
• دعوای اثبات تابعیت
• دعوای عدم تعلق شناسنامه
• دعوای اثبات زوجیت
• دعوای طلاق
• دعوای حضانت

• دعوای اعسار از محکوم به
• دعوای تشخیص صحت تاریخ معامله
• دعوای تصرف عدوانی
• دعوای رفع مزاحمت از حق
• دعوای اثبات تولیت
• اثبات شناسنامه

انواع دعاوی مالی در امور حسبی

• تقسیم ترکه در صورت اختلاف در مالکیت
• الزام به فروش ترکه در صورت اختلاف در مالکیتت
• مطالبه سهم الارث به طرفیت کسی که سهم الارث نزد اوست

انواع دعاوی مالی مربوط به موجر و مستاجر

• مطالبه اجور معوق
• مطالبه سرقفلی
• تعدیل و افزایش اجاره بها و مطالبه ما به التفاوت آن
• مطالبه اجرت المثل
• مطالبه حق کسب و پیشه و تجارت به طور مسقل

انواع دعاوی غیرمالی

• الزام به تعهد غیرمالی
• دعوای ثبت علایم تجاری و اختراع
• دعوای تخلیه
• تامین خواسته
• دستور موقت
• ابطال عملیات اجرایی اسناد غیرمالی مانند تخلیه
• تعیین داور و تقاضای اجرائیه برای رای داور
• حکم فروش مال غیر منقول
• تصرف عدوانی، ممانعت از حق ومزاحمت از حق
• عزل وکیل
• تفکیک ملک و فک رهن
• افراز در صورتی که مالکیت مورد اختلاف نباشد.
• اعتراض به رای هیئت تشخیص( ماده ۲۲ ق.ک) و صدور اجرائیه برای رای هیئت تشخیص قانون کار.
• دعوای ورشکستگی و انحلال شرکت و تعیین مدیر تصفیه .
• اعتراض به نطریه کمسیون ماده ۱۲ قانون زمین شهری
• تصحیح نام در مدرک تحصیلی
• دعوای رفع رطوبت
• تنفیذ صلح نامه عادی
• دعوای ابطال رای داور در صورتی که رای داوری مربوط به حقوق مالی نباشد.

• درخواست سازش بین طرفین تا هر مقداری که خواسته باشد.
• اعتراض به رای قاضی هیئت حل اختلاف ماده ۵۶ قانون حفاظت از جنگل ها.
• در وقف و تولیت
• اعتراض به رای هیدت عالی نظام پزشکی
• دعوای تغییر جنسیت
• دعوای ابطال پروانه حفر چاه
• تایید قولنامه
• بطلان مال مشاع به شرط عدم اختلاف در مالکیت
• ابطال فروش مال مشاع به شرط اختلاف در مالکیت
• دعوای تزویر و حعل در اسناد
• بطلان تعهدات در صورتیکه موضوع تعهد مالی نباشد.
• دعوای اعتبار ورشکسته
• استرداد عین چک و اوراق بهادار
• دعوای اعسار
• تشخیص صحت تاریخ معامله
• دعوای راجع به حقوق ارتفاقی

دعاوی غیرمالی در امور حسبی

• نصب قیم ،عزل قیم،نصب امین ،ضم امین
• صدور حکم موت فرضی
• مهر و موم وتحریرو در خواست تحریر ترکه
• بطلان ترکه
• صدور حکم حجر، تعیین تاریخ حجر
• اخراج ثلث از ماترک
• الزام به فروش ترکه
• گواهی رشد
• تنفیذ وصیت نامه
• گواهی حصر وراثت

انواع دعاوی غیر مالی در امور خانواده

• استرداد شیربها
• استردادجهیزیه
• مطالبه مهریه
• مطالبه نفقه معوقه ،ایام عده،افزایش و تعیین نفقه آینده
• ازدواج مجدد
• الزام به ثبت واقعه طلاق و رجوع
• گواهی عدم سازش
• تمکین
• درخواست حضانت و کسب اجازه ملاقات با فرزند مشترک
• انکار زوجیت
• دعوای نسب
• دعوای وصایت و فرزندخواندگی

انواع دعاوی غیر مالی مربوط به ثبت احوال

• ابطال واقعه فوت
• رفع واقعه فوت از سند سجلی
• ابطال نسب یا نفی آن
• دعوای ابوت و یا بنوت
• اثبات بلوغ برای ازدواج
• تغییر نام کوچک
• اثبات سیادت
• تصحیح و ابطال شناسنامه از حیث شماره و سایر مشخصات
• اصلاح تاریخ فوت در گواهی فوت
• تغییرجنسیت

میزان خواسته در دعاوی مالی و غیر مالی

بر طبق بند ۳ ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی، از جمله مواردی که باید خواهان در دادخواست به آن تصریح کند، تقویم بهای خواسته در دعاوی مالی است. در دعاوی غیرمالی نیازی به تقویم خواسته نیست. در صورتی که خواسته دعوا پول خارجی باشد، باید به نرخ رسمی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تقویم شود تا ارزش ریالی آن در تاریخ تقویم دادخواست مشخص شود و بدین طریق بهای خواسته تعیین می‌شود. در دعاوی راجع به اموال، بهای خواسته مبلغی است که خواهان در دادخواست تعیین کرده است.

مثال، اگر خواسته خواهان تعداد پنجاه سکه تمام بهار آزادی است، باید قیمت آن در دادخواست قید شود. در بعضی دعاوی مانند دریافت اجرت المثل، ممکن است به هنگام تقویم دادخواست، تعیین بهای خواسته میسور نباشد. در این صورت برابر بند ۱۴ ماده ۳ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و نحوه مصرف آن، خواهان باید پنج میلیون و یکصد هزار ریال به صورت علی‌الحساب به عنوان هزینه دادرسی بپردازد. در چنین مواردی، معیار تجدیدنظر پذیری مبلغی است که خواهان فعلاً آن را به عنوان بهای غیرقطعی خواسته تعیین کرده است. اما در مرحله اجراء هزینه دادرسی بر اساس میزان محکوم به قطعی محاسبه و اخذ می شود.

تجدید نظر یا فرجام خواهی در دعاوی مالی و غیرمالی

برطبق ماده ۳۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی، تمامی احکام صادره در دعاوی غیر مالی قابل تجدیدنظرخواهی هستند. اما دعاوی مالی فقط زمانی قابل تجدید نظرخواهی هستند که میزان خواسته یا ارزش آن بیشتر از سه میلیون ریال باشد. برطبق بند (ج) همین ماده، احکام راجع به متفرعات دعوی در صورتی قابل تجدیدنظرند که حکم راجع به اصل دعوا قابل تجدیدنظر باشد. در رابطه با قرار‌های قابل تجدید نظر نیز در صورتی می‌توان از آن‌ها تجدیدنظرخواهی کرد که حکم راجع به اصل دعوی قابل تجدیدنظر باشد.

مصادیقی از دعاوی تابع

• ابطال وکالتنامه
• اعلام بطلان سند
• ابطال وصیت نامه
• ابطال اجرائیه ثبتی
• ابطال رای داور
• اعتراض ثالث به رای
• فرجام خواهی از حکم

دعاوی غیرمالی اعتباری

دعاوی غیرمالی اعتباری، دعاوی هستند که اگرچه ذاتاً مالی تلقی میشوند؛ اما تعیین بهای خواسته برای این دعاوی لازم نیست. زیرا در دعاوی مالی، تعیین بهای خواسته در دادخواست ضروری است. در تردید میان مالی یا غیرمالی بودن دعوا، اصل بر غیرمالی بودن آن است. اما در رویه عملی، دادگاه‌ها در تردید میان این دو، اصولاً دعوا را مالی تلقی می‌کنند.

دعاوی غیرمالی اعتباری شامل موارد ذیل است:

• دعوای خلع ید، درصورتی که مالکیت مورد نزاع نباشد.
• درخواست افراز، تقسیم و فروش اموال مشاع در صورتی که مالکیت مورد نزاع نباشد.
• دعاوی راجع به موجر و مستأجر به استثنای مطالبه اجور.
• دعوای مزاحمت و ممانعت از حق و تصرف عدوانی در عین غیرمنقول.
• دعوای استرداد سند، مستند به رأی اصراری شماره ۳۸۸۶ مورخ ۱۰/۱۱/۱۳۴۰ که دعوای استرداد سند را علی الاطلاق، غیرمالی دانسته است.

تفکیک دعاوی مالی و غیرمالی

هزینه دادرسی دعاوی مالی و غیرمالی

در اجرای بندهای ۲۲، ۱۳، ۱۲ قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین، مصوب ۱۳۷۳ و اصلاحات آن و برای یکنواخت سازی در اخذ هزینه دادرسی، جهت اجرا اعلام میشود. هزینه دادرسی دعاوی مالی در مرحله اعاده دادرسی و اعتراض ثالث مطابق هزینه آن در مرحله فرجام‌خواهی پنج درصد محکومٌ به و هزینه دادرسی در مرحله واخواهی برابر هزینه آن در مرحله تجدیدنظرچهاردرصد محکومٌ به است.

نظريه مشورتي قوه قضائیه شماره 407/7

در مورد دعاوی مالی و غیرمالی

ضابطه تشخيص دعاوي مالي از غير مالي، نتيجه حاصله از دعوي است چنانچه خواهان در صدد اثبات مالكيت خود بوده يا خواستار رفع تصرف غاصبانه باشد و يا خوانده ادعاي مالكيت نمايد دعوي مالي تلقي مي‌شود ولي اگر روابط طرفين بر مبناي قراردادهاي رهني،‌اماني،‌ استيجاري و اذن در تصرف و امثال آن باشد دعوي غير مالي تلقي مي‌شود در دعاوي مالي غير منقول از نظر هزينه دادرسي ملاك قيمت منطقه‌اي است. هر چند خواهان خواسته خود را به كمتر از آن تقويم كرده باشد. ولي در مورد تجديد‌نظرخواهي ‌ملاك تقويم خواسته در دادخواست است، مگر اينكه خوانده به آن اعتراض كرده باشد كه در اين صورت نظريه كارشناس مورد عمل قرار مي‌گيرد.

2- آيا ادعاي اعسار از هزينه دادرسي مالي محسوب مي‌شود؟ در صورت مثبت بودن جواب،‌ ملاک قابل تجديد‌نظر بودن آن چه مبلغي است؟

ادعاي اعسار از هزينه دادرسي مالي است و ملاک قابليت تجديد‌نظر بودن يا نبودن آن مبلغي است كه خواهان نسبت به آن مبلغ مدعي اعسار است.

دعاوي مذكور مستقل و جدا از يكديگر بوده و ملاك قابليت تجديد‌نظرخواهي نسبت به هر يك از آنها مبلغي است كه در دادخواست براي هر كدام به عنوان تقويم خواسته اعلام شده و مورد اعتراض خوانده قرار نگرفته است.

راي وحدت رويه ديوان عالي شماره: 662:

وکیل پایه یک دادگستری گروه حقوقی آساک