دعاوی خانوادگی از منظر قانون

در این مقاله به موضوعات ذیل پرداخته شده است:

• دعاوی خانوادگی
• انحلال نکاح و عقد ازدواج
• طلاق به درخواست زوجه
• طلاق توافقی
• فوت هر یک از زوجین
• فسخ نکاح و ازدواج
• بطلان عقد نکاح
• بذل مدت
• مطالبه و اجرای مهریه
• شروط ضمن عقد نکاح و ازدواج
• اجازه ازدواج مجدد برای مرد
• حضانت و ملاقات فرزندان مشترک
• سلب و لغو حضانت
• نفقه و هزینه های زندگی زوجه
• مطالبه نفقه اقارب و نزدیکان

• الزام به تمکین زوجه و اثبات نشوز
• نامزدی و خسارت ناشی از برهم زدن آن
• مطالبه و استرداد جهیزیه
• تهیه مسکن مستقل
• اثبات واقعه نکاح
• اجرت المثل ایام زوجیت
• دادخواست ممنوع الخروج کردن فرزند
• رفع ممنوع الخروجی
• امور را جع به غائب مفقود الاثر
• نسب و عزل قیم
• عزل ولی قهری
• اثبات و نفی نسب
• صلاحیت شورای حل اختلاف برای رسیدگی به دعاوی خانوادگی
• دعاوی خانوادگی ایرانیان مقیم خارج از کشور
• وکیل متخصص خانواده گروه حقوقی آساک

دعاوی خانوادگی در رویه دادگاه‌ها

دادگاه خانواده دادگاهی اختصاصی است که بر طبق قانون حمایت خانواده برای رسیدگی به امور و دعاوی خانوادگی ایجاد شده‌است.

دعاوی مربوط به موضوعات زیر در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارد:

• نامزدی و خسارات ناشی از برهم زدن آن
• نکاح دائم، موقت و اذن در نکاح
• شروط ضمن عقد نکاح
• ازدواج مجدد
• جهیزیه
• مهریه
• نفقه زوجه و اجرت‌المثل ایام زوجیت
• تمکین و نشوز ( تمکین به معنای انجام وظایف زناشویی و نشوز به معنای عدم انجام این وظایف می‌باشد)
• طلاق، رجوع، فسخ و انفساخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن
• حضانت و ملاقات طفل
• نسب
• رشد، حجر و رفع آن
• ولایت قهری، قیمومت، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و وصایت در امور مربوط به آنان
• نفقه اقارب
• امور راجع به غایب مفقودالاثر
• سرپرستی کودکان بی‌سرپرست
• اهدای جنین
• تغییر جنسیت

انحلال نکاح و عقد ازدواج

انحلال نکاح یا عقد ازدواج یکی از حوزه‌های حیاتی در دعاوی خانوادگی است که انتهای یافتن عقد ازدواج را شامل می‌شود. این فرآیند به چند روش مختلف ممکن است اتفاق بیفتد.

طلاق با درخواست از سوی شوهر

با توجه به ماده 1133 قانون مدنی و تصریحات شریعت اسلام، شوهر بدون نیاز به دلیل خاصی می‌تواند هر زمان که بخواهد از همسر خود طلاق بگیرد. اما قبل از شروع رسمیت این طلاق، لازم است که به دادگاه خانواده مراجعه کرده و از طریق دادخواست مربوطه، مراحل لازم جهت صدور حکم و اجازه طلاق را طی کند.

طلاق با درخواست همسر

اگرچه در ابتدا به طور کلی زن حق طلاق را ندارد، اما دلایل متعددی وجود دارد که زن نیز می‌تواند از دادگاه خانواده درخواست طلاق کند.

طلاق توافقی

در این حالت، زوجین درباره تمامی حقوق و تکالیفی که از زندگی مشترک ناشی می‌شود، توافق می‌کنند. این توافق می‌تواند به صورت مستقیم با حضور در دادگاه خانواده یا از طریق دادن وکالت به دو وکیل متخصص در دعاوی خانواده و طلاق توافقی انجام شود. این نوع از طلاق، با شرایط و پیچیدگی‌های خاصی همراه است که برای انجام آن باید شرایط خاصی را دنبال کرد.
انحلال نکاح و عقد ازدواج، یک فرآیند مهم در حوزه حقوق خانواده است که نیازمند توجه به جزئیات و شرایط خاص برای هر نوع طلاق می‌باشد.

فوت هر یک از زوجین

این نیز خود یکی از راه های انحلال قهری عقد نکاح است. به عبارت دیگر بعد از فوت زن یا شوهر عقد نکاح در عین حال که پایان می یابد واجد اثرات و ویژگی هایی می شود که در قالب حقوق خانواده قابل بررسی و مطالعه و بعضاً اتخاذ تصمیم از سوی دادگاه خانواده ضرورت پیدا می کند.

فسخ نکاح و ازدواج

عقد ازدواج ذاتاً یک قرارداد است و طبیعتاً مانند هر قرارداد دیگر فسخ، یکی از راه های انحلال و پایان آن است. منظور از فسخ این است که با اراده یک نفر به دلایل قانونی یکی از زوجین حق داشته باشد که قرارداد را منحل نماید. مثل فسخ به دلیل تخلف از شرایط ضمن عقد و یا فسخ به دلیل وجود خیارات قانونی یا همان اختیار فسخ معامله در عقد نکاح دقیقا مانند سایر قرادادها نیست و محدودیت هایی دارد.

بطلان عقد نکاح

اگر عقد نکاح به هر دلیلی مغایر و مخالف با قانون و شریعت واقع شود یک یا هر دو طرف می توانند از دادگاه خانواده تقاضای ابطال یا بطلان عقد نکاح را بنمایند مثل موردی که بعد ار عقد زن یا شوهر پی می برند که از محارم هم هستند.

بذل مدت

این طریق انحلال خاص ازدواج موقت است و استثنائاً نیاز به رسیدگی و دخالت دادگاه خانواده ندارد و متقاضی می تواند با مراجعه به دفتر خانه مجری ازدواج موقت و یا حتی خود راساً صیغه آن را جاری و عقد ازدواج موقت یا همان متعه و صیغه را بی اثر کند.

مطالبه و اجرای مهریه

مهریه یکی از مهم ترین مصادیق دعاوی خانوادگی بوده و از ارکان عقد نکاح در حقوق ایران و اسلام است و منظور از آن مالی است که ضمن عقد دایم یا موقت مشخص می شود و بدون نیاز به پرداخت آن حین عقد و همزمان با عقد نکاح، مرد پرداخت ان را تعهد می کند.
مطابق قانون مدنی در ماده 1082 زن به مجرد عقد مالک مهر می شود و می تواند هر تصرفی اعم از مطالبه یا انتقال در آن بنماید.

مطالبه مهریه به دو طریق امکان دارد :

- مراجعه به دادگاه خانواده و تقدیم دادخواست مطالبه مهریه، که در این فرض خواهان یعنی همان زوجه می تواند به همراه دادخواست مطالبه مهریه تقاضای توقیف اموال و تامین خواسته نیز بنماید.

- مراجعه به اداره اجرای ثبت و تقاضای اجرای مهریه و وصول آن از محل اموال شوهر.

شروط ضمن عقد نکاح و ازدواج

ازدواج یه قرارداد است و ضمن آن می شود هر شرط مشروعی را درج نمود و برای آن ضمانت اجرا تعیین کرد. فقط لازم است بدانید نکاح جز عقود قرادادهایی نیست که نتیجه تخلف از شرط ضمن عقد امکان فسخ نکاح توسط مشروط له باشد و همانطور که از سند ازدواج نیز برمی آید نتیجه تخلف از شرط ضمن عقد نکاح ایجاد حق طلاق برای زن است.
شروط ضمن عقد این امکان را به هر یک از طرفین می دهد که از محدودیت ها و شرایط قانونی عقد نکاح فاصله گرفته و به میل و سلیقه خود شرایطی را ضمن عقد درج نماید. مانند اینکه:

• حق تعیین اقامتگاه و محل زندگی بازن باشد.
• یا حق طلاق بدون اینکه از مرد سلب شود برای زن هم وجود داشته باشد.
• یا زن امکان استقلال به مشاغل بخصوصی را.
• یا امثال تحصیل در رشته های معینی بدون هیچ گونه محدودیتی داشته باشد.

اجازه ازدواج مجدد برای مرد

مرد به موجب الزامات قانونی حق ازدواج دائم بدون اذن همسر اول یا دادگاه را ندارد و در صورتی که به هر دلیل بخواهد با وجود همسر اول مجددا ازدواج نماید و در صورتی که همسر اول به وی این اجازه را ندهد باید به دادگاه خانواده مراجعه نموده و تقاضای اذن در ازدواج نماید این نیز خود یکی از موارد دعاوی خانواده است.

حضانت و ملاقات فرزندان مشترک

یکی دیگر از موارد دعاوی خانوادگی دعوای حضانت و ملاقات برای ابوین است. به موجب این حق که البته جنبه تکلیف هم دارد، حضانت یعنی نگهداری و مراقبت از فرزند پسر و دختر تا پایان سن 7 سالگی با مادر و پس از آن تا سن بلوغ با پدر است.
در زمانی که یکی از والدین عهده دار حضانت است دیگری یا با توافق یا حکم دادگاه خانواده حق ملاقات دارد. جد پدری و نزدیکان دیگر برخلاف آنچه در فیلم ها و سریال های فاقد کارشناسی دیده می شود در هیچ فرضی حق حضانت و ملاقات ندارد. مگر اینکه خود طفل یا صاحب حق حضانت بخواهد. در صورت فوت یکی از ابوین حضانت بی قید و شرط با دیگری است.

سلب و لغو حضانت

هر یک از ابوین که در دوره ی استحقاق داشتن حق حضانت نیست و مدعی است که دیگری صلاحیت و شایستگی حضانت و نگهداری از اطفال را ندارد می تواند از دادگاه خانواده با ارائه تقاضای سلب حضانت یا لغو حضانت بنماید که از جمله این دلایل می تواند از:

• امکان نداشتن وقت کافی برای تربیت و نگهداری فرزند،
• عدم داشتن توانایی مالی لازم برای اداره خود و فرزند مشترک،
• نداشتن شغل مناسب،
• اشتغال به حرفه ای خارج از عرف،
• و در نهایت زندگی در محیط و فضای نامناسب و غیر اخلاقی،
• و یا هر دلیل دیگری از این دست نام برد.

نفقه و هزینه های زندگی زوجه

از ضروریات و اقتضاعات عقد نکاح تکلیف پرداخت هزینه های زندگی یا همان نفقه از سوی مرد است. در صورتی که مرد نفقه زن را پرداخت نکند علاوه بر به وجود آمدن حق طلاق برای زن تحت شرایطی این امکان وجود دارد که زن با مراجعه به دادگاه خانواده و تقدیم دادخواست مطالبه نفقه، مبلغ آن را با نظر کارشناس از مرد دریافت نماید. مصادیق نفقه عبارت است از:

• خوراک،
• پوشاک،
• مسکن
• و هزینه های درمان

و شامل موارد دیگر مثل:

• هزینه سفر،
• شرکت در کلاسهای ورزشی،
• اعمال جراحی زیبایی
• و مواردی از این دست که عرف آن را غیرضروری می داند نیست. عدم پرداخت نفقه از سوی مرد می تواند منجر به ایجاد حق طلاق برای زن بشود نیز از سوی قانون گذار ندادن نفقه یا ترک انفاق جرم دانسته شده است.

مطالبه نفقه اقارب و نزدیکان

مصداق مطالبه نفقه اقارب و نزدیکان امکان مطالبه نفقه از سوی فرزندان به طرفیت پدر است این نیز از جمله دعاوی خانواده و در صلاحیت دادگاه خانواده و البته بسیار شبیه نفقه زوجه است اما تفاوت هایی بین این 2 وجود دارد از جمله اینکه در تعیین نفقه زوجه شان زن در نظر گرفته می شود و در تعیین نفقه اقارب توانایی مالی فرد پرداخت کننده نفقه مد نظر خواهد بود. منظور از اقارب هر خویشاوند نسبی است و فقر شامل فرزند نمی شود پس متصور است خواهر یا برادر یا دخترعمو و پسرعمو یا حتی عمو، عمه و خاله از فردی تقاضای نفقه کند.

الزام به تمکین زوجه و اثبات نشوز

منظور از تمکین ضرورت تبعیت و اطاعت از دستورات مرد در زندگی توسط زن (زوج) است. مصادیق تمکین و ضرورت اطاعت تحت عنوان تمکین عام و خاص نامگذاری شده است که منظور از تمکین عام، بودن و حضور داشتن زن در منزل انتخابی شوهر و منظور ای تمکین خاص داشتن رابطه خاص زن و شوهر است.
اگر زنی از شوهر خود تمکین نکند متصف به صفت نشوز می شود و او را ناشزه می گویند. نشوز این است که به آن زن نفقه تعلق نمی گیرد و مرد می تواند به همین دلیل تقاضای ازدواج مجدد نماید.

نامزدی و خسارت ناشی از برهم زدن آن

منظور از دوره نامزدی در عرف زمانی است که زن و شوهر عقد کرده ولی زندگی مشترک را آغاز نکرده و اما منظور قانون گذار از دوره نامزدی دوره قبل از عقد ازدواج است و به عبارت دیگر در سیستم حقوقی ایران دوره ای تحت عنوان دوره عقد تا شروع زندگی مشترک و عروسی وجود ندارد. پس به تعبیر قانونی دوره نامزدی زمانی است که مذاکرات قبل از عقد و شکل گیری رابطه عاطفی و مرحله آشنایی در جریان است.
گذشته از اینکه به تغییر قانونی وعده ازدواج ایجاد علقه زوجت نمی کند و تعهد به ازدواج تکلیفی یا حقی برای طرفین ایجاد نمی نماید. اگر مرد یا زن به هم هدیه ای بدهند این هدیه در قالب عقد هبه یا بخشش تفسیر می شود و مطابق مواد 1034 به بعد قانون مدنی امکان استرداد هدایای دوران نامزدی وجود دارد این از جمله دعاوی خانواده است و در صلاحت رسیدگی دادگاه خانواده.

مطالبه و استرداد جهیزیه

منظور از جهیزیه اموال، کالاها و اشیایی است که توسط روجه و خانواده وی مطابق عرف و رسم جاری زن با خود به خانه شوهر برد. بعد از اینکه به هر دلیلی زن و شوهر در یک مکان زندگی نکته و فارغ از اینکه ترک منزل توسط زن موجه باشد یا نباشد زن حق بردن جهیزیه خود به مکان مورد نظر خود را دارد این اتفاق حتی می تواند قبل از وقوع طلاق بیفتاد.

تهیه مسکن مستقل

زن و زوجه می تواند در صورتی که مدعی وجود حذف ضرر به جان یا مال یا آبروی خود از سمت شوهر باشد از دادگاه تقاضا کند شوهر را مجبور و ملزم به تهیه یک مسکن جداگانه و مستقل یا به تعیین قانون گذار علی حده نماید.
چون این امکان و تجویز با نظر قاضی و بامجوز قانونی است زن مستحق دریافت نفقه ماهیانه هم می باشدو عمل وی نشوز محسوب نمی شود دادخواست تعیین مسکن مستقل باید در دادگاه خانواده مطرح شود و این دعوای خانوادگی پس از طی مراحل و اثبات آن در دادگاه با توسل به قوه قهریه دادگاه خانواده به اجرا گذاشته خواهد شد.

اثبات واقعه نکاح

زن یا مردی که مدعی وقوع عقد نکاح اعم از دائم یا موقت باشد در صورتی که سند ازدواج برای آن صادر نشده و طرف نیز منکر وقوع عقد باشد می تواند اثبات آن را از دادگاه خانواده طلب کند.

اجرت المثل ایام زوجیت

برطبق ماده 336 قانون مدنی زن می تواند تحت شرایطی اجرت کارهایی که در طول زندگی مشترک و در منزل شوهر انجام داده است را با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده مطالبه نماید این شرایط عبارت اند از اثبات تبرعی نبودن اعمال و کارها، اثبات کارهای انجام شده، اثبات عدم دریافت مبلغی برای اعمال.
اعمالی که وظیفه زن نیستند ولی نوعاً خانم ها در طول زندگی مشترک آن را انجام می دهند عبارت اند از:

• شیردادن به نوزاد،
• نگهداری از نوزاد،
• تمیز کردن منزل،
• پخت و پز،
• و شستن لباس ها ذاتاً وظیفه زن نیست ولی خانم ها به دستور و خواست شوهر آن را انجام می دهند.

دادخواست ممنوع الخروج کردن فرزند

پدر هر وقت بخواهد فرزند زیر 18 سال خود را اعم از دختر یا پسر ممنوع الاخروج کند به اداره گذرنامه مراجعه نموده و در زمان کوتاهی به خواست خود دست می یابد اما مادر در صورتی که نیاز باشد به هر دلیلی از خروج فرزند مشترک از کشور جلوگیری کند باید به دادگاه خانواده مراجعه نموده و دادخواست لازم را به دادگاه تقدیم کند. دادگاه نیز پس از رسیدگی و احراز ضرورت و فوریت دستورات لازم را صادر می نماید.

رفع ممنوع الخروجی

در بعضی مواقع پدر یا مادر از طریق دادگاه یا اداره گذرنامه فرزندان مشترک را ممنوع الاخروج می نمایند در نقه مقابل والد دیگر می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده و تقدیم دادخواست جلوگیری از ممنوع الاخروجی و رفع ممنوع الخروجی دادخواست لازم را در این خصوص به دادگاه تقدیم نموده و حکم مقتضی اخذ نماید.
دعوای رفع ممنوع الاخروجی فرزند در چنین فرض بسیار پیچیده و فنی مستلزم داشتن تجربه است. اکیدا توصیه می شود بدون مشورت و همراهی یک وکیل با تجربه دعاوی خانواده وارد این دعوا نشوید.

امور راجع به غائب مفقود الاثر

اگر کسی به مدت طولانی غادب باشد و از حیات و ممات او خبری در دست نباشد و اموالی برای وی وجود داشته باشد نزدیکان با طی مراحل و تحت شرایطی می توانند از دادگاه خانواده تقاضا کنند حکم تصرف موقت در اموال غائب و پس از آنحکم موت فرضی را صادر نماید. یعنی فرض را بر فوت شدن فرد گذشته و اموال او به ارث برسد.

نسب و عزل قیم

• کسی که ولی قهری ندارد و صغیر است؛
• و یا از دوران صغر خارج شده ولی حکم رشد وی هم صادر نشده؛

برای انجام امور مالی و اداره اموال نیاز به قیم دارد اصولا دادسرای ویژه سرپرستی با در نظر گرفتن مصلحت فرد محجور یکی از نزدیکان را به عنوان قیم تعیین می نماید ولی اگر بعد از نسب قیم فردی مدعی عدم صلاحیت قیم باشد و یا اداره سرپرستی به هر دلیلی از نسب و تعیین قیم امتناع ورزد می توان با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده تقاضای نسب و تعیین قیم و یا در صورت اعتقاد به عدم صلاحیت قیم تقاضا ی عزل قیم یا تعیین امین را نمود.

عزل ولی قهری

نسبت ولایت قهری همانطور که از نام آن بر می آید قهری، غیر اراده و اتوماتیک وار است به محض اینکه نوزادی متولد می شود تا پایان سن رشد پدر او ولی قهری اش است و اگر پدر فوت کند پدر پدر ( جد پدری) ولی قهری شناخته می شود و این نیاز به تصمیم یا عزل یا قبول یا تعیین هیچ شخص یا مقام یا مرجعی ندارد و در واقع ولایت قهری تکلیف پدر یا پدربزرگ است اما درصورتی که فردی مدعی عدم صلاحیت ولی قهری باشد می تواند به موجب یک دادخواست عزل ولی قهری را از دادگاه خانواده تقاضا نماید.

اثبات و نفی نسب

هر شخصی که مدعی باشد با شخص مشخصی نسبت فامیلی و خونی و نسبی دارد برای اثبات آن باید درخواست خود را در قالب نفی نسب به دادگاه خانواده بدهد و این نیز از جمله دعاوی خانواده است. در مقابل اگر کسی منکر داشتن رابطه فامیلی و نسبی با دیگری باشد درخواست خود را تحت عنوان نفی نسب در دادگاه خانواده مطرح می کند. نتیجه دعوای اثبات نسب یا نفی نسب در گام بعدی اصلاح شناسنامه و وارد شدن یا خارج شدن نام خوانده از زمره خویشاوندان و افراد دارای نسب والد و فرزندی با خواهان است.

صلاحیت شورای حل اختلاف برای رسیدگی به دعاوی خانوادگی

برطبق قانون حمایت خانواده در ماده ۴ که رسیدگی به دعاوی مربوط به جهیزیه، مهریه و نفقه در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارد.
اما دعاوی مربوط به مهریه، جهیزیه و نفقه در صورت وجود دو شرط زیر در شورای حل اختلاف باید مطرح شود:

-مبلغ مهریه، نفقه و جهیزیه تا بیست میلیون تومان باشد.

-قبل از طرح دعاوی مربوط به جهیزیه، نفقه و مهریه تا بیست میلیون تومان، دعوای طلاق مطرح نشده باشد چون طلاق از اموری است که در صلاحیت دادگاه خانواده قرار دارد. اگر دادگاه خانواده حکم طلاق را صادر کند، در همین حکم تکلیف جهیزیه، مهریه و نفقه را هم مشخص می‌کند و دیگر نیازی به رسیدگی شورای حل اختلاف نیست.

در قوانین و مقررات مختلف قانونگذار با تعیین دادگاه صالح جهت رسیدگی به دعوای افراد در دادگاه ها نسبت به این امر مهم تعیین تکلیف کرده است. مواد 14 و 15 قانون حمایت از خانواده، مرجع رسیدگی به دعاوی خانوادگی ایرانیان مقیم خارج از کشور را مشخص کرده است.

دعاوی خانوادگی ایرانیان مقیم خارج از کشور

هرگاه یکی از زوجین مقیم خارج از کشور باشد، دادگاه محل اقامت طرفی که در ایران اقامت دارد برای رسیدگی صلاح است. اگر زوجین مقیم خارج از کشور باشند، ولی یکی از آنان در ایران سکونت موقت داشته باشد، دادگاه محل سکونت فرد ساکن در ایران و اگر هر دو در ایران سکونت موقت داشته باشند، دادگاه محل سکونت موقت زوجه برای رسیدگی صالح است. هرگاه هیچ یک از زوجین در ایران سکونت نداشته باشند، دادگاه شهرستان تهران صلاحیت رسیدگی دارد، مگر آنکه زوجین برای اقامه دعوی در محل دیگر توافق کنند.
هرگاه ایرانیان مقیم خارج از کشور امور و دعاوی خانوادگی خود را در محاکم و مراجع صلاحیت دار محل اقامت خویش مطرح کنند، احکام این محاکم یا مراجع در ایران اجرا نمی‌شود مگر آنکه دادگاه صلاحیت‌دار ایرانی این احکام را بررسی و حکم تنفیذی صادر کند و ناظر به پرونده‌های جریانی است.

وکیل متخصص خانواده گروه حقوقی آساک

نقش وکیل متخصص خانواده در پرونده هایی که در خصوص خانواده و روابط زوجین در دادگاهها مطرح میشود مشخص است. وکیل خانواده، وکیلی است که علاوه بر اطلاعات کامل که در مورد امور حقوقی دارد در خصوص قوانین مربوط به خانواده و روابط زوجین تسلط کامل دارد.
پرونده طلاق یکی از پرونده های پرحجم در دادگاه های خانواده می باشد که بدلیل عدم اگاهی زوجین از قوانین حقوقی خانواده دچار مشکلات زیادی در روند رسیدگی پرونده می شوند.
قبل ازهر اقدام قانونی در خصوص طلاق توافقی یا هر نوع دادخواست مطالبه مهریه، دادخواست مطالبه نفقه و اجرت المثل و حضانت فرزند با وکیل متخصص و با تجربه وکیل خانواده در تهران، وکیل خانواده در مشهد، وکیل خانواده در کرج، وکیل خانواده در قم ، وکیل خانواده دیوان عالی مربوط به وکلای گروه حقوقی آساک مشورت نمایید.